قرآن در جامعه ای نازل شد که مردم آن به سبب پایبندی بسیار به نظام قبیلگی،حکومت یگانه مرکزی نداشتند و قسمت هایی از سرزمین آنها توسط دو قدرت امپراتوری روم و ساسانی اداره می شد.بافت زندگی و قبیلگی حتی در شهرها نیز خود را نشان می داد و هر قبیله به مانند یک کشور جداگانه به شمار می رفت.
در میان عرب آن روزگار،"ملیت" و "قومیت" براساس موضوعاتی مانند یکی بودن دین یا تاریخ معنایی نداشت.فقط و فقط پیوند خونی و قبیلگی بود که بر ارزش ها و روابط میان مردم حکم می راند.
قرآن کریم از همان آغاز نزول،با نظام قبیلگی که ریشه ی تمامی اختلاف ها و رقابت های سیاسی و اجتماعی آن روز بود مبارزه کرد و "ایمان به خدای یکتا" را اساس ارزش ها و پیوندهای اجتماعی معرفی نمود.بدین ترتیب،"ایمان مشترک" را جایگزین "خون مشترک" ساخت و جملگی مؤمنان را با هم برادر دانست.(1)با تعبیرهای متعدد به نفی و نهی از عوامل تفرقه پرداخت و با بیان علت ها و سبب های تفرقه،مسلمانان را به اتحاد و یکپارچگی فراخواند.
بدین منظور،از تعبیرهایی همچون "لانفرّق" ، "فرّقوا" ، "لاتنازعوا" ، "لاتفسدوا" و ...استفاده کرد.براساس شعار محوری توحید، مؤمنان و مسلمانان و تمامی مردم را به یگانگی، وحدت و اتحاد دعوت کرد. در تایید و تاکید براین وحدت، به طور ایجابی و اثباتی و امری، در تعبیرهای مختلف بر آن صحّه گذاشت؛ و پیرامون محور توحید، به تحلیل و تجویز آن پرداخت و در این راستا از واژه های این چنینی استفاده کرد: "واعتصموا" ، "اصلحوا" ، "رابطوا" ، "تعاونوا" ، "السلم" ، "اصلاح بین الناس" ، "الّف بین قلوبکم" ، "امّة واحدة" ، "امّة وسط" ، "مودّة" ، "اخوّة" و...
بدین شیوه، مسلمانان را چنان به هم پیوند داد که توانستند به یاری هم در برابر مشرکان قریش و یهودیان سرزمین های عربی و نیز امپراتوری روم و فارس بایستند و تمدنی بیافرینند که در درخشندگی و شکوفایی در طول تاریخ بی نظیر است.
تعالیم قرآنی از جمله دستورات و رهنمودهایی که به آن یکپارچگی و تشکیل امت اسلامی انجامید امروز هم بی کم و کاست در اختیار ماست. از آنجایی که به اعتقاد تمامی مسلمانان، دین اسلام دین خاتم است و قرآن، معجزه ی جاویدان پیامبر خاتم و کتاب تحریف نشده ی او می باشد این تعالیم امروز هم می توانند عامل یکپارچگی جامعه ی مسلمانان به خصوص مردم مسلمان افغانستان باشند.
قرآن مجید همه ی مسلمانان را باهم برادر می داند و می فرماید:(( انّما المؤمنون اخوة:در حقیقت،مؤمنان با یکدیگر برادرند.))(2)آنها را در کنار هم و متعلّق به یک امّت یکپارچه (یعنی امّت اسلامی) می داند و تاکید می نماید:(( انّ هذه امّة واحدة و انا ربّکم فاعبدون:و این امّت شما امّتی یگانه و یکپارچه است. و من پروردگار شمایم،پس مرا بپرستید. ))(3)آنها را به همدلی و اتّحاد فرامی خواند و خاطر نشان می سازد که الفت،مهربانی و برادری نعمتی است که با پذیرش دین خدا از سوی پروردگار دوجهان به آنها عطا شده است و مسلمانان باید قدردان این محبت و برادری باشند:(( واعتصموا بحبل الله جمیعا و لا تفرّقوا واذکروا نعمة الله علیکم،اذ کنتم اعداء فالّف بین قلوبکم فاصبحتم بنعمته اخوانا:و همگی به رشته ی الهی چنگ زنید و پراکنده نشوید.و به یاد آورید نعمت خداوند را برخود،آن گاه که دشمن بودید،پس میان دل های شما الفت و مهربانی انداخت تا به لطف او باهم برادر شدید. ))(4)
بنابراین،همه ی مسلمانان به واسطه ی ایمان به خدای یکتا با یکدیگر برادرند و باید قدردان این برادری باشند و با هم نزاع نکنند:(( ولا تنازعوا فتفشلوا و تذهب ریحکم:و با یکدیگر نزاع و کشمکش نکنید که سست می شوید و قدرت ( و شوکت ) شما از بین می رود.)) (5) پس، قدردانی و پاسداشت این نعمت وظیفه یکایک مسلمانان است و تفرقه گری کفران این نعمت می باشد:(( ولا تکونوا کالّذین تفرّقوا واختلفوا من بعد ما جاءهم البیّنات و اولئک لهم عذاب عظیم. مانند کسانی نباشید که پس از آنکه آیات روشن به سویشان آمد اختلاف کردند و راه تفرقه در پیش گرفتند و دسته دسته شدند. و آنان عذاب عظیم خواهند داشت.)) (6)
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
پی نوشت ها
1 و 2 .حجرات:آیه 10.
3.انبیاء:آیه 92.
4.آل عمران:آیه 103.
5.انفال:ایه 46.
6.آل عمران:آیه 105.
سید مرتضی حسینی شاه ترابی
